Bds hcm

2015

Nói, khả năng giao tiếp cho Trẻ tự kỷ

Tự kỷ và niềm hy vọng của phụ huynh

Fb Danang Ho (phụ huynh)

 

Nhiều năm trước, người ta cho rằng trẻ bị chứng rối loạn phổ tự kỷ sẽ câm nín suốt đời, nếu các em không thể dùng lời trong giao tiếp xã hội sau 4 tuổi. 

Không phải vậy!

Gần đây, các chuyên gia ở Baltimore, Hoa Kỳ, đã thực hiện một công trình nghiên cứu khá qui mô, bao gồm sự tham gia của 535 trẻ/thanh thiếu niên, tuổi từ 8 đến 17, có chẩn đoán bị tự kỷ và chưa thể dùng lời sau sinh nhật lần thứ tư, với kết quả rất khả quan và được đăng trên tạp chí Y Học Nhi Đồng (Pediatrics) như sau:

 

- Chừng 47% sử dụng từ ngữ rất thành thạo.

- Chừng 70% có thể sử dụng các câu đơn giản.

Các chuyên gia cho rằng 2 yếu tố quan trọng nhất để tiên đoán trẻ tự kỷ có thể nói được và nói thành thạo về sau, với sự can thiệp tích cực của chuyên viên về nói/ngôn ngữ, giáo viên, và phụ huynh ở gia đình.  Đó là -

1) Thương số thông minh không bằng lời (Non-verbal IQ scores) trong các bài thẩm định trí tuệ không dùng lời (Non-Verbal IQ Assessments) cho các em tự kỷ. Thương số nầy càng cao thì càng tốt.

2) Khiếm khuyết về giao tiếp xã hội không nằm ở mức độ nghiêm trọng. 

Một điều rất ngạc nhiên trong báo cáo nầy là những hành vi lặp đi lặp lại (repetitive behaviors) và sở thích giới hạn (restricted interests) hoàn toàn không có ảnh hưởng gì đến khả năng phát triển ngôn ngữ của trẻ tự kỷ.

Tiến Sỹ Geraldine Dawson tin rằng kết quả lạc quan từ công trình nghiên cứu nầy của các chuyên gia thuộc Center for Autism and Related Disorders ở Baltimore sẽ giúp cho phụ huynh có nhiều hy vọng về sự phát triển ngôn ngữ của trẻ tự kỷ ở bậc tiểu học, hoặc ở chặng tuổi lớn hơn, rằng những yếu tố dùng để tiên đoán khả năng tiếp thu ngôn ngữ nêu trên, đặc biệt là khả năng nhận thức và giao tiếp xã hội không dùng lời (nonverbal cognitive and social skills), cho thấy đó chính là những trọng tâm của chương trình can thiệp sớm nhằm giúp các em tự kỷ biết nói và sử dụng ngôn từ về sau.

Nguồn:

Predictors of Phrase and Fluent Speech in Children With Autism and Severe Language Delay

Ericka L. Wodka, Pamela Mathy, Luther Kalb

http://pediatrics.aappublications.org/content/131/4/e1128

Many Nonverbal Children with Autism Overcome Severe Language Delays

https://www.autismspeaks.org/…/many-nonverbal-children-auti…

Các trò chơi

Card picture: https://www.pinterest.com/search/pins/?q=communication%20card%20diy%20autism&rs=typed&term_meta[]=communication%7Ctyped&term_meta[]=card%7Ctyped&term_meta[]=diy%7Ctyped&term_meta[]=autism%7Ctyped

Chơi mà học, học mà chơi cùng con tự kỷ

Danang Ho (phụ huynh)

“Toys are like the child’s words and play is the child’s language.” - Google.

Tạm dịch: “Đồ chơi là từ vựng và chơi là ngôn ngữ của trẻ con.” 

*

Chơi là một trong những cách thức trị liệu về mặt tâm lý dành cho trẻ tự kỷ tuổi từ 3 đến 12. Ở gia đình và trường học, một số lý thuyết về chơi (play theory) cho rằng các giáo viên hoặc phụ huynh nên tạo cơ hội và dành nhiều thời gian sinh hoạt cùng trẻ tự kỷ trong những căn phòng có trang bị nhiều công cụ khác nhau nhằm mục đích hỗ trợ các em về mặt vận động (exercise), hành vi (behavior), học tập (learning), thư giản (entertainment), v.v… 

Nhưng bao giờ cũng vậy, nói thì dễ chứ thật tình chơi mà học, học mà chơi đối với trẻ tự kỷ chẳng dễ chút nào. Nhiều phụ huynh bỏ cuộc vì điều kiện kinh tế eo hẹp, không gian có giới hạn, nhất là thời gian phải vật lộn kiếm sống, không cho phép mình thực hiện những điều mình mong muốn, các bạn ạ.

Nói chung, chơi với trẻ tự kỷ đòi hỏi người dẫn dắt (facilitator) phải có sự nhẫn nại và bền chí, hiểu rõ và chấp nhận cách chơi của các em qua từng giai đoạn khác nhau. So với các trẻ bình thường và cùng độ tuổi, cách chơi của trẻ tự kỷ thường đơn điệu, thiếu sự nhập vai và diễn đạt có ý nghĩa (role playing), bởi đa số thường bị cuốn hút vào những vật thể không phải là đồ chơi, và nếu có chơi thì đó chỉ là sự mê mẩn, tự kích với vài bộ phận của một số đồ chơi nào đó, chẳng hạn thích tháo rời bánh xe, quay vòng chong chóng của máy bay ...

Mình nhớ, khi vip còn nhỏ, có nhiều ngày mình và con vào những cửa hàng nổi tiếng ở Quận Cam, California, để mua sắm thật nhiều đồ chơi theo sở thích của nó. Về nhà, vợ mình tuy mừng ra mặt vì con bắt đầu biết nói và biết chơi, nhưng lại trách mình phí tiền, mua nhiều loại đồ chơi vô bổ, có thể gây hại đến sức khỏe của con mình. Vợ mình nói đúng.

A, có lần mình cho con chơi một mình và ra ngoài hút thuốc, lúc trở lại mình thấy thằng bé đang nhai ngon lành mấy chiếc xe nhựa. Sợ quá, mình vội lấy tay moi từng mảnh vụn từ miệng nó, rồi quyết định vất hết những thứ rẻ tiền, made in China ấy vào thùng rác. Kể ra, đó cũng là bài học đầu đời của mình khi dạy con chơi, và nhờ vậy, từ đó mình cẩn thận, biết chọn lựa những loại đồ chơi an toàn, lúc nào cũng kề cạnh và quan sát vip cẩn thận hơn.

“Cần gì phải mua nhiều xe, tầu lửa? Em thấy chơi không cần thiết phải có đồ chơi cho trẻ. Nhiều nhà hàng xóm chơi với con đâu cần nhiều đồ chơi vậy?” Vợ mình luôn nhắc khéo mỗi khi về nhà thấy đồ đạc ngổn ngang. Thú thật, nghe thì nghe, nhưng mình giả điếc, vẫn im lặng cà thẻ tín dụng mua thật nhiều trợ cụ và thực hiện cách dạy con chơi mà học, học mà chơi theo ý định của mình.

Đương nhiên, chơi với trẻ tự kỷ là giúp các em phát triển kỹ năng vận động về vật lý và vận động tinh ( gross and fine motor skills), kỹ năng ngôn ngữ (language skills), kỹ năng giao tiếp xã hội (social skills), biết suy nghĩ và giải quyết vấn đề trong sinh hoạt, học tập. Nhưng mình thấy, trẻ tự kỷ thích chơi và thường gặp khó khăn về cách chơi, kiểu chơi nào đó là chuyện thường tình. Nói cách khác, vip mình và nhiều trẻ tự kỷ có khả năng chơi rất hạn chế, chỉ chơi và chơi hoài với vài thứ quen thuộc, hoặc chơi có tính cách lặp đi lặp lại, không có chủ đích so với những trẻ không bị tự kỷ và cùng độ tuổi hay cấp lớp. Cho nên, các chuyên gia cho rằng điều quan trọng nhất chính là giáo viên, phụ huynh phải hiểu kiểu chơi, cách chơi như thế nào cho phù hợp với khả năng hiện tại của con em (present level of playing skills).

Kiểu chơi (types of play) với trẻ tự kỷ rất đa dạng, tùy vào từng giai đoạn phát triển và bao gồm:

1) Kiểu chơi dựa vào cảm giác (sensory play): Đầu tiên, đừng nản lòng khi thấy trẻ tự kỷ trải nghiệm cảm giác bằng cách nhìn chăm vật thể, nhặt lên rồi nếm, ngửi, quăng ném xuống đất. Vật thể gây sự chú tâm cho trẻ tự kỷ không chỉ là đồ chơi, mà còn là bất cứ những gì trẻ tìm thấy quanh mình.

2) Kiểu chơi tìm hiểu (exploratory play): Thay vì chơi, trẻ tự kỷ chỉ muốn khám phá sự khác lạ của vật thể trên sàn. Ví dụ, trẻ thích bức tóc búp bế, xé nát gấu bông, nhai liếm xe, tầu lửa. Ở giai đoạn nầy, các chuyên gia cho rằng trẻ tự kỷ bắt đầu muốn khám phá sự khác biệt về mầu sắc, hình thể, kích cở của vật thể, và cách hay nhất là phụ huynh nên tạo cơ hội cho trẻ tự kỷ khám phá nhiều điều mới lạ hơn.

3) Kiểu chơi có tác động khi sờ chạm (cause-and-effect play): Một số đồ chơi có thể áp dụng để dạy trẻ tự kỷ biết hành động như thế nào để tạo nên kết quả trẻ mong muốn. Chẳng hạn, trẻ ấn nút thì tầu lửa sẽ rú lên và chạy, hoặc trẻ đè mạnh tay thì hình thú trong hộp sẽ trồi lên, hay trẻ dùng miệng thổi thì bong bóng nước sẽ bay ra trước mặt (bubble blowing). Kiểu chơi nầy dạy trẻ biết hành động và làm chủ tình huống. Người dẫn dắt cần hướng dẫn trẻ điều khiển hay tác động vật thể bằng cách khuyến khích, khen ngợi sự hợp tác của trẻ, rồi dựa vào đó để dạy trẻ biết đòi hỏi sự giúp đỡ hay chờ đợi đến lượt mình. Ví dụ, người lớn làm mẫu một trò chơi, rồi dừng lại, nói trẻ bắt chước làm theo.

4) Kiểu chơi có chủ đích (functional play): Chơi có chủ đích đòi hỏi trẻ phải chơi đúng với ý nghĩa của đồ chơi. Ví dụ: Trẻ tự kỷ đập phone giả xuống sàn thay vì áp phone vào tai vờ nghe alô, hay cắn nát banh nhựa thay vì đá và rượt đuổi. Nếu trẻ tự kỷ chưa biết chơi có chủ đích thì cách hay nhất là người dẫn dắt nên ngồi đối diện, cho trẻ những đồ chơi trẻ thích, và nhập cuộc. Nếu trẻ thích quay vòng bánh xe, hãy lấy chiếc khác lật lại và đẩy chạy trên sàn, miệng giả tiếng “brrm, brrm” để gây sự phấn khích cho trẻ. Nếu trẻ không tỏ ra thích thú hay bắt chước thì lấy tay trẻ đặt lên xe, đẩy đi và nói: “Nè, đẩy xe nè! Xe chạy rồi! Giỏi, giỏi quá!”

Ghi chú: Trẻ tự kỷ phải biết cách chơi có chủ đích và đúng với ý nghĩa của đồ chơi trước khi bước vào những kiểu chơi mới, phứt tạp hơn.

5) Kiểu chơi có tính cách xây dựng (construction play): Đây là giai đoạn trẻ tự kỷ biết lắp ráp hình ảnh (jigsaw puzzles), hình khối (building blocks), hoặc tô mầu, vẽ tranh. Nhiều em tỏ ra có năng khiếu và yêu thích những hoạt động nầy ở gia đình và trong lớp học. Khả năng chơi xây dựng càng cao thì nguy cơ bị khuyết tật trí tuệ đi kèm của trẻ tự kỷ càng thấp. Kiểu chơi nầy có thể là thước đo trí tuệ không bằng lời (nonverbal IQ) rất đáng tin cậy. 

Mình nhớ, khi vip được 3 tuổi rưỡi, nhờ vào sự quan sát và biết vip có sở thích ráp hình, xây hình khối trên sàn nên mỗi ngày mình cố gắng dạy vip mầu sắc, số đếm bằng xe, tầu lửa, rồi dạy vip đọc và nhận dạng những từ vựng đơn giản, rồi ráp thành câu bằng những hộp chữ có sẵn khuôn và hình ảnh đi kèm. Mình khá thành công qua lối chơi nầy với vip. 

6) Kiểu chơi đòi hỏi sự vận động chân tay (physical play): Lên xuống cầu thang, chạy nhảy, đi xe đạp, chơi đùa ngoài trời như ném banh, xích đu, cầu tuột có thể giúp trẻ phát triển cơ bắp lớn. Vì vậy, lúc vip còn nhỏ, ngoài những giờ học tập và sinh hoạt ở trường, mỗi chiều mình dẫn vip ra công viên gần nhà cho vip leo trèo vách đá, đu dây, ném banh. Có điều vip mình thích chơi lẻ loi, không thích hòa đồng với những trẻ hàng xóm.

7) Kiểu chơi giả vờ (pretend play): Cho gấu bông ăn, cởi ngựa, lái xe, mặc áo quần đóng vai người hùng, làm cảnh sát, thủy thủ là những trò chơi cần sự nhập vai và giàu tưởng tượng (role playing). Khác với những trẻ bình thường, chơi giả vờ là kiểu chơi khó nhất đối với trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, người hướng dẫn có thể dùng hình ảnh và phân đoạn trò chơi thành từng bước nhỏ dễ hiểu để dạy trẻ tự kỷ phát triển thêm những kỹ năng ngôn ngữ, giao tiếp xã hội.

Mình thấy hầu hết các trẻ tự kỷ, nói được hay không nói được, đều gặp khó khăn khi học cách chơi giả vờ ở các lớp nhà trẻ. Vip mình cũng không ngoại lệ.

8) Kiểu chơi nhập cuộc, giao tiếp xã hội (social play): Mặc dù người hướng dẫn có thể đánh giá khà năng chơi của trẻ tự kỷ ở mức độ hay còn hạn chế trong giai đoạn nào đó, vấn đề tạo điều kiện, khuyến khích trẻ tự kỷ hợp tác và chơi theo từng nhóm nhỏ là điều rất khó thực hiện, bởi vì trẻ tự kỷ có khuynh hướng chơi một mình (playing alone or solitary play), hoặc chơi song hàng nhưng không nhập cuộc (playing alongside or parallel play). Điều nầy có thành công hay không còn tùy thuộc vào kinh nghiệm của người dẫn dắt, nhất là khả năng giao tiếp, thích hòa đồng của con em. Mình nghĩ vậy.

9) Kiểu chơi có tính cách chia sẻ (associative play): Vip mình là con một. Cho nên, mình gặp nhiều trở ngại khi dạy con phải biết chia sẻ đồ chơi của mình với những trẻ thuộc họ hàng. Con nít mà. Chia sẻ đồ chơi cho nhau là điều rất khó. Nhưng mình thấy ở trường, các giáo viên thường tập cho trẻ biết nhường nhịn và chờ đợi đến lượt mình bằng những trò chơi đánh đu, cầu tuột, đi xe đạp và chuyển đổi kiểu xe cho nhau. Kết quả là họ khá thành công, các bạn ạ.

10) Kiểu chơi có tính cách hợp tác và tuân theo qui luật (cooperative play): Cách chơi nầy đòi hỏi trẻ tự kỷ phải có sự phát triển về khả năng ngôn ngữ một cách tương đối so với các trẻ bình thường. Ở trường, mình thấy các trẻ tự kỷ gặp nhiều trở ngại khi cùng nhau xây các tòa nhà cát (sand castles), chơi đếm số trốn tìm, cùng nhau nhặt bi, sỏi mầu. Vip mình không thích những hoạt động nầy và luôn né tránh. Mãi đến khi vip vào lớp 1, tình cờ mình khám phá vip thích đổ xí ngầu, chơi đá cá ngựa, và bài tiến lên. Vậy là mình theo đó để dạy con hiểu luật lệ, biết chờ đợi đến lượt mình, chấp nhận thắng và thua không cay cú. Sau nầy, hể thấy mẹ về nhà là vip rủ mẹ chơi bài hoặc đá cá ngựa. Chỉ tội là nhiều khi mệt quá, mẹ chẳng thèm chơi, muốn … bán độ qua mình.

Vài dòng về những kiểu chơi và dạy trẻ tự kỷ ở gia đình

Chơi và dạy trẻ tự kỷ đòi hỏi sự kiên trì, kể cả sự tốn kém, hy sinh rất nhiều về thời gian và tiền bạc. Sự sàng lọc trợ cụ, cân nhắc sự an toàn, biết dựa vào sở thích cuốn hút cá biệt, tạo nên hứng khởi qua những giáo án nho nhỏ hằng ngày ở gia đình là những yếu tố cần thiết giúp trẻ tự kỷ chơi mà học, học mà chơi có hiệu quả nhất.

Love will find a way …

Sách về suy thoái kinh tế

Sách dạy suy thoái / khủng hoảng kinh tế kế

Giáo sư Robert Shiller chia sẻ Nobel Kinh Tế 2013 cho những công trình về cách thị trường vận hành, ổng làm từ 1980s. Robert Shiller là tác giả sách tôi nhắc nhiều thứ hai, sau giáo sư Nassim Nicholas Taleb. Công trình được nhiều người đọc nhất của Shiller là quyển Irrational Exuberance 2000. Đây là quyển kinh điển về chuẩn bị đối phó khủng hoảng kinh tế.

18 năm sau Irrational Exuberance, có một tác giả viết khủng hoảng cho đại chúng hay không kém: Ray Dalio.

Big Debt Crises 2018 hay hơn Principles 2017.

Quyển Big Debt Crises dạy:

1. Cơ bản về nợ, cho người không làm ngân hàng / cho vay / trái phiếu.

2. Quan hệ giữa nợ và chu kỳ kinh tế.

3. Dùng số liệu nợ để dự đoán kinh tế và đầu tư / đầu cơ.

Cần nhớ, tín hiệu công khai rõ rệt đầu tiên báo TRƯỚC 2 năm bùng nổ của chứng khoán Việt 2016-2017 là biên bản họp phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 4 2016, trong đó quan trọng nhất là nội dung tín dụng, tin ra báo đại chúng không muộn hơn 5.5.2016.

4. Cung cấp số tương quan (relative) thực tế để so sánh.

5. Cơ bản về chính sách tiền tệ.

6. Ảnh hưởng của lãi suất lên kinh tế, dùng case study rất gần.

7. Các sản phẩm khác: vàng, ngoại tệ, giá nhà.

8. Lạm phát, dịch chuyển vốn.

9. Lý thuyết kinh tế trong chiến tranh / dùng chiến tranh làm kinh tế.

10. So sánh nhiều nước.

11. Lịch sử sự kiện kinh tế.

12. Nợ dẫn đến suy thoái / khủng hoảng kinh tế kế thế nào. Là quyển relevant nhất đến giờ, hay hơn các quyển mới của Robert Shiller.

...

Đây là một quyển dạy kinh tế cực hay, tình tiết nhanh, đi thẳng vào vấn đề.

Lý do lộ quyển này hay: tác giả là quản lý quỹ. Bộ dữ liệu của các quỹ lớn gần như thực dụng và hay ho nhất nền kinh tế.

Lý do quyển này massive: quỹ của Ray Dalio quản 125 tỷ USD. Nếu chỉ cầm vài trăm triệu thì rất dễ tiêu hết; còn cầm 125 tỷ mà giải ngân hết cho các mục tiêu đầu tư hay ho thì cực khó. Với độ chịu đựng rủi ro (risk exposure) to thế thì bất kỳ hắt hơi nhỏ nào của thị trường cũng tạo ra áp lực lớn. Nên quyển này được viết với tinh thần cảnh giác và tâm trạng cấp bách (sense of urgency) cao.

--

Tôi trích dẫn giáo sư Robert Shiller nhiều đến thế vì các công trình nghiên cứu của ông là bài học vỡ lòng để học chu kỳ kinh tế, và khủng hoảng.

Tôi cũng từng một lần dùng Shiller làm ví dụ rằng:

i. Ổng nói đúng, và

ii. Ổng xứng đáng Nobel [quan điểm: ngon lành hơn Richard H. Thaler nhiều], và

iii. Ổng không xác định thời điểm (timing) thị trường được như những người trực tiếp cầm tiền làm equity, và

iv. Không timing thị trường được KHÔNG có nghĩa ổng sai, và

v. Không timing thị trường được KHÔNG có nghĩa giải Nobel của ổng không xứng đáng.

Chuỵ hiễu hôn? Đối với những tượng đài thì phải đọc hết các công trình cả đời của họ, áp dụng những thứ áp dụng được, biết những chỗ nào không áp dụng được, trân trọng những thứ cần trân trọng.

Muốn chỉ ra những chỗ không áp dụng được, hoặc phản biện một cách đàng hoàng, thì phải bỏ công sức (rigor) đọc literature review không quá ít để phản biện sâu và đúng chỗ.

--

Riêng sách thì có chỉ chỗ mua: góc nhà bo

Source: https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10157201032796693&id=533516692

hướng dẫn cho kẻ dốt toán

Phần 2: Dạy trẻ lớp 2 xác suất làm gì?

1. Tuyên bố "xác suất làm thành công việc này là 95%".

Khi làm thất bại thì chống chế: "ơ, đang rơi vào 5% ngoại lệ đó".

1b. Tạm nói đạo lý.

Giả định nói đúng số 95%. Ví dụ có 100 vũ trụ song song. Trong đó có 95 vũ trụ làm thành công. 5 vũ trụ làm không thành công. Mình chỉ ở 1 vũ trụ nên khó biết TRƯỚC là mình như nào.

2. Ứng dụng ngay: lấy điểm cho-không bài thi đầu vào thạc sĩ Mỹ (GRE, GMAT), nộp điểm lấy học bổng. 

3. Ứng dụng ngay

Tính chính xác xác suất của từng dự án là một việc rất khó.

Nhưng có một thứ dễ làm và độ chính xác khá cao: so sánh xác suất thành công của 2 dự án. 

4. Ứng dụng ngay: Tính lãi kỳ vọng

Lãi kỳ vọng = E(r) = Σ [Pᵢ x E(rᵢ)] - Chi phí

P: xác suất.

E(r): expected return.

Ví dụ: Bầu cua cá cọp / Hoo hey how / Crown & Anchor.

Áp dụng công thức trên để tính xem game này ra lãi kỳ vọng âm hay dương. Âm thì dẹp khỏi chơi. Dương thì cứ chơi, lỗ vài ván không sao; khi chơi một số ván đủ lớn (central limit theorem) thì lãi là dương.

Caveat: Công thức lãi kỳ vọng cho trò bầu cua dựa trên một giả định quan trọng: xác suất xí ngầu đúng 1/6. Thực tế xác suất xí ngầu không bao giờ đúng 1/6 vì luôn tồn tại mặt nặng hơn, cục không đúng hình hộp cube.

5. Ứng dụng ngay

Xác suất là đầu vào tối quan trọng cho các ngành: Bảo hiểm, làm nhà cái sòng bài.

6. Ủa ở trên là các ví dụ cho người lớn mà, liên quan gì con tao?

Đào tạo sẽ giúp trẻ có tư duy xác suất để lớn lên đi làm. Hoặc ít nhất là vốn từ của mảng đấy.

7. Dạy lớp 2 chi sớm vậy? 

* Cấp II trở lên học cái khó hơn là tương tác xã hội, học mấy cái xác suất đơn giản chỉ-ngồi-tính chi cho phí. 

* Học cho xong hết trước lớp 7 đi. Dậy thì rồi đi yêu đương và chơi games, học hành gì. 

8. Tại sao phải dạy hết?

* Vừa NGHÈO vừa nheo nhóc thì không đủ tiền cá nhân hoá cho từng cháu đó 😗

* Cưng nhớ những ngành 20 năm trước không hề tồn tại ở quê ta không? Ví dụ: quản lý tài sản cá nhân, actuary, machine learning.

Có biết trước chính xác là 20 năm tới trẻ KHÔNG dùng tích phân (để làm bảo hiểm), KHÔNG dùng đạo hàm (để làm chứng khoán phái sinh), KHÔNG dùng xác suất hông?

* Vì trong đống trẻ đấy sẽ có những trẻ sẽ dùng. Trong số có dùng sẽ có những đứa xuất chúng: mở công ty, đóng thuế gánh team, tạo việc làm cho mấy (chục) nghìn gia đình. Đứa xuất chúng thì giá trị xã hội cao.

* Giống như những công ty thử nghiệm không thành công thì khai phá educate thị trường giúp những công ty sẽ thành công,

thằng ngu như Tai Tran học không nổi thì làm đúng nhiệm vụ / nghĩa vụ xã hội của mình là cosplay cục phân

bón cho mấy đứa giỏi đó 😌

Phần 1 

https://www.facebook.com/taitran/posts/10157193101416693

Tự ghi chú cho đứa dốt Toán như tôi phải làm việc với Toán 

 A. Thách thức
 1. Ước lượng Định giá cổ phần và mua bán sáp nhập công ty là bài tính ƯỚC LƯỢNG của dãy đa thức vô hạn. Các chương trình học cho phương trình để tính. Nhưng khi đi làm sẽ đụng những người tính ước lượng gần đúng để làm việc cho nhanh.
 2. Tính nhẩm Định giá cổ phần và mua bán sáp nhập công ty là bài tính nhẩm của dãy đa thức vô hạn. IRR là bài tính nhẩm dãy đa thức hữu hạn nghịch đảo. Có thể bạn sẽ phải làm việc với dân chuyên Toán. Dân chuyên Toán nhẩm những thứ trên dưới 1 giây. Nghĩa là họ quản lý được rất nhiều tài sản cùng lúc, nghĩa là họ có nhiều nguồn thu nhập cùng lúc. 
 3. Khi bạn là Private Equity Analyst đi gặp một chủ doanh nghiệp, bạn sẽ ngồi phỏng vấn những thông tin định tính (qualitative) về tầm nhìn, đối thủ, thị trường. Những thông tin định lượng như doanh thu, lợi nhuận, thị phần chỉ là ước lượng. Trong khi ngồi nói chuyện 2 chiều thì bạn phải nhẩm trong đầu để ra ngay định giá tại bàn. Lý do phải nhẩm: dùng máy tính bấm bấm thì ngắt eye contact, ngắt ngang câu chuyện, bất lịch sự.
4. Tương tự (3) là khi bạn ngồi họp với sếp / đồng nghiệp / đối tác và họ tính nhẩm nhanh hơn bạn và bạn được hỏi bất chợt. Chả ai chờ bạn ngồi bấm máy tính. 

 B. Làm gì
 1. Tập cách tính nhẩm càng chính xác càng tốt, càng nhanh càng tốt. 
 2. Tập xác suất số rơi vào vùng nào. Cách làm là cứ nghĩ ra hoặc vớ được mô hình định giá nào thì tập cho càng nhiều tài sản càng tốt. 
 3. Nhìn bảng điện đến có cảm giác số. 
 4. Hãy nhớ rằng tính nhẩm và tính nhanh xuất hiện ở: * Đề thi học sinh giỏi cấp Quận lớp 4. Không tính được thì thua một cháu lớp 4. * GRE & GMAT để đủ điều kiện nộp đơn học một trường không quá tệ. Hãy nhớ các bài toán tích phân, đạo hàm, logarithm, dãy đa thức, limit, toán ma trận... đều được dùng trong ngành tài chính và khi làm ngành thì sẽ đụng những người tính nhẩm được hết những thứ bạn nghe tên là phát hoảng. 
 5. Tệ nhất thì luôn có sẵn Financial Calculator / Google Sheets / Excel trên máy và gõ trong vòng 1 giây. 

 Chúc may mắn

***************************************************

Check list để phụ huynh tự kiểm tra

1. Nhiều phụ huynh cho rằng trẻ nên chơi, học ít thôi.

Thời điểm trẻ tự học tốt nhất là lớp 6.

Các lý do:

* Xong vụ chuyển cấp I sang cấp II rồi.

* Để lấy GMAT 730 (là tương đương đầu vào trung bình thạc sĩ Harvard) chỉ cần toán lớp 6 phổ thông Việt Nam.

* Để muộn hơn lớp 6 thì máu chúng không dồn lên não nữa.

Một năm tự học lập trình và ngoại ngữ lớp 6 đủ cho trẻ dùng hết cử nhân công nghệ first class honour và tiến sĩ tài chính hoặc ngành tương đương. Sau đó, trẻ có thể CHƠI đến hết 30 tuổi.

2. Phụ huynh sai lầm khi nghĩ trẻ con nên chơi, học để sau.

Vì 18 đến 30 là tuổi để get laid, không phải để học.

Học tốt nhất là lớp 6 như ý (1) đó.

3. Đối với các trẻ sợ Toán.

Lập trình là thứ cứu trẻ khỏi Toán lý thuyết.

Cách thực hiện:

Bước 1: Vài dòng loop để trial-and-error ra kết quả.

Bước 2: Dùng kết quả lắp vào công thức để loại uncertainty.

Bước 3: Có tiên đề và có kết quả => tự suy ra quy luật, hoặc tự suy lại công thức.

Lập trình còn hiệu quả hơn nếu toán ở dạng trắc nghiệm.

Các bước trên giúp trẻ không phụ thuộc cách giải của sách ép trẻ nữa, mà tự tìm ra cách đi rồi GIẢ VỜ giải theo các bước đề yêu cầu.

4. Giữ điểm trong Second Quartile (Q2) là vùng an toàn nhất với trẻ.

Lý do:

Giáo viên bị ép phải dành nhiều thời gian cho các trẻ chậm nhất ở First Quartile Q1.

Giáo viên tự thích dành nhiều thời gian cho Top Percentile.

Q2 là vùng giáo viên dành ít thời gian nhất, vì thế an toàn cho trẻ tự làm điều trẻ thích.

5. Sai lầm của phụ huynh: sợ trẻ vào lớp cạnh tranh thì áp lực.

Đúng: Hệ lớp cạnh tranh nhất về việc học là nơi an toàn nhất của toàn bộ hệ thống giáo dục, vì bạo lực học đường thấp nhất.

Chỉ cần giữ điểm ở Q2 trong hệ lớp này là trẻ thoải mái nhất.

6. Tự kiểm tra: Thời điểm cuối cùng phụ huynh còn có tí hy vọng hiểu về sự học của trẻ hơn trẻ là lớp 4.

Khi trẻ ở lớp 5 thì trẻ đã tự hiểu bản thân hơn phụ huynh, chỉ không nói ra. Đến lúc này thì phụ huynh không có tí hy vọng nào hiểu nhiều hơn trẻ. Điều tốt nhất có thể làm là né ra không cản đường nó.

7. Sai lầm: muốn trẻ toàn diện.

Đúng hơn: Một kỹ năng vượt trội làm lợi thế cạnh tranh + tất cả những thứ khác là sở thích bổ trợ.

Phía trên là tóm tắt vài thứ cháu làm để đối phó hệ thống giáo dục của ta lẫn tây từ khía cạnh học sinh.

Tóm tắt: phụ huynh thích nghĩ hộ trẻ thì xác suất phụ huynh sai không thấp hơn 80%.

Dễ nhất là kệ chúng, lo chi cho mệt 😌

Caveat emptor: không đúng với mọi trẻ, không phải silver bullet

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10157171236651693&id=533516692

Hướng dẫn trẻ trục lợi từ học xác suất thống kê từ lớp 2

1. Cần cù và thái độ tốt và trí óc khá sẽ giúp thành công tàm tạm.

Còn từ thành công tàm tạm lên thành công vượt bậc thì cần một thứ: may mắn.

May mắn là một biến số nhìn từ ngoài hệ thống vào hoặc biết HẾT luật chơi TRƯỚC khi chơi thì mới thắng. Còn làm việc bên trong hệ thống thì không thể biết chắc mà chỉ có thể ước lượng.

Rất tiếc, hầu hết người phàm như chúng ta làm việc từ bên trong hệ thống và không biết HẾT luật chơi TRƯỚC khi chơi.

Ví dụ để dễ hình dung về việc bên trong hệ thống. Ví dụ này viết đi viết lại 3 lần rồi, đã đọc có thể bỏ qua.

Người tạo mê cung. Người bỏ vài chuột mới đẻ vào. Người không để chuột biết sự hiện diện của người. Người cố ý cho chuột A ăn nhiều hơn các chuột khác. Tất cả các chuột đều thấy A thành công vượt bậc trong xã hội chuột, nhưng không biết vì sao. Loài chuột cho rằng A may mắn, hình dáng như A sẽ may mắn, tính cách như A sẽ thành công.

=> Người ở ngoài hệ thống (mê cung) và biết HẾT TRƯỚC luật chơi. Chuột ở trong hệ thống (mê cung) và không biết luật chơi; điều tốt nhất chuột có thể làm là đoán.

Bây giờ, thay chuột bằng người, thay người bằng God.

[God ở đây là khái niệm chung, không chỉ nói khái niệm God trong Christianity/Catholic]

Xác suất thống kê là cách ước lượng luật chơi.

2. Fact: học sinh lớp 3-4 đã học xác suất mấy chục năm nay bằng các bài toán: bi màu, lật lá bài, bỏ con gà vào chuồng, bài toán Monty Hall.

Bây giờ chỉ dùng đúng tên "xác suất thống kê" để nói về các bài toán trẻ đã giải mấy chục năm.

Thứ thầy cô dạy lớp 5 vật lộn là: làm sao giải bài toán cho trẻ thi vào lớp 6 trường chuyên mà không đặt (hệ) phương trình. Trẻ đã giải những thứ đấy từ lâu; giờ làm hệ thống hoá thôi.

3. Fact: các nước giàu có dạy xác suất thống kê cho trẻ.

Quan điểm: Tăng ứng dụng xác suất thống kê,

tăng Toán Tin,

giảm Toán Lý Thuyết chuyên sâu.

4. Ứng dụng đầu tiên của xác suất thống kê:

a. Biết cần bao nhiêu điểm để thi đậu, bỏ thời gian & công sức ít nhất để đạt. Cụ thể: thi đầu vào trường chuyên, thi đầu vào lớp chuyên trong trường. Nếu không có nhu cầu học chuyên thì bỏ qua.

Thi đại học ta, thi SAT, A-level, GRE đều có thể ước lượng.

Trẻ biết tự lượng sức thì đỡ bao nhiêu cho bản thân trẻ, cho phụ huynh.

b. Đỡ bị xác suất thống kê lừa.

c. Đỡ bị các bài báo quần chúng hù doạ kiểu suy diễn số liệu gốc.

d. Khái niệm Lợi Nhuận Kỳ Vọng Expected Return

E(r) = Σ [Pᵢ x E(rᵢ)] - Cost

5. Phụ huynh sẽ quan tâm việc giáo viên dạy hiệu quả hay dạy bậy.

Nghĩ theo hướng bỏ tiền mua sản phẩm: Trường tư thì trường nào thu hút được giáo viên giỏi. Phụ huynh và học sinh phải biết cách thẩm tra (due diligence) trường.

Fact: Học sinh lớp 5 biết cách chọn trường rồi; nghe phản hồi của bọn nhỏ xem, có nhiều cái hay.

Trong hệ thống trường công: sinh viên Sư Phạm thích vào trường có truyền thống, thứ hạng cao, để lấy tiếng mở lớp dạy thêm. Thứ hạng trường công rất đơn giản: điểm đầu vào. Nên cho con vào trường thứ hạng càng cao thì trình độ CHUYÊN MÔN TRUNG BÌNH giáo viên càng tốt.

Cần phân biệt: chuyên môn vs. dạy vui. Có cả chuyên môn tốt lẫn dạy cuốn hút thì hay quá; còn buộc phải chọn thì cần chuyên môn đúng hơn là [dạy vui mà dạy sai].

6. Mẹ cháu luôn bảo: bộ Giáo Dục đưa ra thách thức nào thì con cứ vượt qua là nhẹ đầu nhất.

Vì thế, bây giờ cháu luôn chỉ cách phụ huynh học sinh đối phó hệ thống (play/game the system) với mọi kiểu thách thức.

Gì thì gì, đối phó với hệ thống giáo dục là dễ nhất trong mọi ngành rồi. Vật nhau việc học cho lẹ còn ra ra vật nhau với xác suất trên thị trường đầu tư kìa.

Bài tập về nhà

Chúng mách mình trong phòng có thằng ngu. Mình nhìn quanh mãi không thấy ai ngu cả. Vậy thằng ngu ở đâu? 

Đoán xem.

Phần 2: Dạy trẻ lớp 2 xác suất làm gì?

1. Tuyên bố "xác suất làm thành công việc này là 95%".

Khi làm thất bại thì chống chế: "ơ, đang rơi vào 5% ngoại lệ đó".

1b. Tạm nói đạo lý.

Giả định nói đúng số 95%. Ví dụ có 100 vũ trụ song song. Trong đó có 95 vũ trụ làm thành công. 5 vũ trụ làm không thành công. Mình chỉ ở 1 vũ trụ nên khó biết TRƯỚC là mình như nào.

2. Ứng dụng ngay: lấy điểm cho-không bài thi đầu vào thạc sĩ Mỹ (GRE, GMAT), nộp điểm lấy học bổng. 

3. Ứng dụng ngay

Tính chính xác xác suất là một việc rất khó.

Nhưng có một thứ dễ làm và độ chính xác khá cao: so sánh xác suất thành công của 2 dự án.

Khó tính chính xác xác suất thành công dự án A, Khó tính chính xác xác suất thành công dự án B, nhưng mà tính xác suất thành công A cao hơn B để chọn làm A thì lại khá đúng.

4. Ứng dụng ngay: Tính lãi kỳ vọng

Lãi kỳ vọng = E(r) = Σ [Pᵢ x E(rᵢ)] - Chi phí

P: xác suất.

E(r): expected return.

Ví dụ: Bầu cua cá cọp / Hoo hey how / Crown & Anchor.

Áp dụng công thức trên để tính xem game này ra lãi kỳ vọng âm hay dương. Âm thì dẹp khỏi chơi. Dương thì cứ chơi, lỗ vài ván không sao; khi chơi một số ván đủ lớn (central limit theorem) thì lãi là dương.

Caveat: Công thức lãi kỳ vọng cho trò bầu cua dựa trên một giả định quan trọng: xác suất xí ngầu đúng 1/6. Thực tế xác suất xí ngầu không bao giờ đúng 1/6 vì luôn tồn tại mặt nặng hơn, cục không đúng hình hộp cube.

5. Ứng dụng ngay

Xác suất là đầu vào tối quan trọng cho các ngành: Bảo hiểm, làm nhà cái sòng bài.

6. Ủa ở trên là các ví dụ cho người lớn mà, liên quan gì con tao?

Đào tạo sẽ giúp trẻ có tư duy xác suất để lớn lên đi làm. Hoặc ít nhất là vốn từ của mảng đấy.

7. Dạy lớp 2 chi sớm vậy? 

* Cấp II trở lên học cái khó hơn là tương tác xã hội, học mấy cái xác suất đơn giản chỉ-ngồi-tính chi cho phí. 

* Học cho xong hết trước lớp 7 đi. Dậy thì rồi đi yêu đương và chơi games, học hành gì. 

8. Tại sao phải dạy hết?

* Vừa NGHÈO vừa nheo nhóc thì không đủ tiền cá nhân hoá cho từng cháu đó 😗

* Cưng nhớ những ngành 20 năm trước không hề tồn tại ở quê ta không? Ví dụ: quản lý tài sản cá nhân, actuary, machine learning. Có biết trước chính xác là 20 năm tới trẻ KHÔNG dùng tích phân (để làm bảo hiểm), KHÔNG dùng đạo hàm (để làm chứng khoán phái sinh), KHÔNG dùng xác suất hông?

* Vì trong đống trẻ đấy sẽ có những trẻ sẽ dùng. Trong số có dùng sẽ có những đứa xuất chúng: mở công ty, đóng thuế gánh team, tạo việc làm cho mấy (chục) nghìn gia đình. Đứa xuất chúng thì giá trị xã hội cao.

* Giống như những công ty thử nghiệm không thành công thì khai phá educate thị trường giúp những công ty sẽ thành công,

thằng ngu như Tai Tran học không nổi thì làm đúng nhiệm vụ / nghĩa vụ xã hội của mình là cosplay cục phân

bón cho mấy đứa giỏi đó 😌

Phần 1 https://www.facebook.com/taitran/posts/10157193101416693

Còn mấy cái thống kê cơ bản thì có thể xem thêm ví dụ ở đây https://ellienguyen.style/Toi%20sang%20tac/mai%20day%20thong%20ke/whole_v1.html